Zmiany w regulacjach dla konsumentów kupujących treści i usługi cyfrowe

Wśród zmian, które objęły prawa konsumenta z dniem 1 stycznia 2023 r., znalazły się przepisy implementujące do naszego porządku prawnego tzw. dyrektywę cyfrową. Zagadnienia umów o dostarczanie treści cyfrowej lub usługi cyfrowej nie stanowiły dotychczas przedmiotu zainteresowania polskiego ustawodawcy. Nowe przepisy zostały włączone do ustawy o prawach konsumenta (Dz. U. z 2020 r. poz. 287 ze zm.)i zawierają szereg definicji dotyczących treści i usług cyfrowych, regulują sposób wykonania obowiązku dostarczenia treści cyfrowej lub usługi cyfrowej oraz uprawnienia konsumenta w razie jego niewykonania.

Różnice między usługą a treścią cyfrową

Do ustawy o prawach konsumenta zostały wprowadzone nowe definicje pojęć związanych z umową o dostarczanie treści cyfrowej lub usługi cyfrowej (patrz ramka). Głównie należy zwrócić uwagę na różnicę między pojęciem "treści cyfrowej" a "usługą cyfrową". Treść cyfrowa to dane wytwarzane i dostarczane w postaci cyfrowej. Jest to np. gra wideo, pobierana przez użytkownika z sieci, do której kupuje on licencję i instaluje na swoim urządzeniu, plik wideo z filmem, do którego użytkownik ma dostęp np. przez określony czas, plik z muzyką czy program komputerowy. Treść cyfrowa może być dostarczana za pośrednictwem różnych nośników, tj. plików zapisanych na płycie CD/DVD, pendrive, karcie pamięci. Może też być pobierana bezpośrednio z sieci. Natomiast usługą cyfrową jest umożliwienie korzystania konsumentowi z aplikacji typu software as a service (to model udostępniania oprogramowania w chmurze), portalu, w ramach którego otrzymuje dostęp do materiałów wideo, np. filmów, hosting plików, media społecznościowe itp.

Forma dostarczenia

Zgodnie z nowymi przepisami przedsiębiorca dostarcza konsumentowi treść cyfrową lub usługę cyfrową niezwłocznie po zawarciu umowy, chyba że strony postanowiły inaczej. Treść cyfrową uważa się za dostarczoną w chwili, gdy treść cyfrowa lub środek, który pozwala na uzyskanie dostępu do treści cyfrowej lub pobranie treści cyfrowej, zostały udostępnione konsumentowi bądź fizycznemu lub wirtualnemu urządzeniu, które konsument wybrał samodzielnie w tym celu, bądź gdy konsument lub takie urządzenie uzyskali do niej dostęp. Przepis ten posługuje się pojęciem "fizycznego lub wirtualnego urządzenia", które oznacza każdego rodzaju przedmiot materialny lub oprogramowanie, które może służyć do odbioru lub dostępu do treści lub usług cyfrowych. Nie należy mylić tego urządzenia z "materialnym nośnikiem". Choć w praktyce oba te pojęcia mogą dotyczyć urządzenia tego samego rodzaju (np. przenośnej pamięci USB), to dostarczenie treści cyfrowej za pośrednictwem materialnego nośnika oznacza sytuację, w której zobowiązanie przedsiębiorcy polega na dostarczeniu nośnika zawierającego treść cyfrową, tj. umową objęta jest dostawa zarówno nośnika, jak i treści cyfrowej.

Dostawa przy użyciu fizycznego urządzenia polega natomiast na tym, że konsument wskazuje, pozostające w jego dyspozycji niezależnie od umowy o dostarczenie treści cyfrowej, urządzenie, na które treść cyfrowa ma być dostarczona. Usługę cyfrową uważa się za dostarczoną w chwili, gdy konsument bądź fizyczne lub wirtualne urządzenie, które konsument wybrał samodzielnie w tym celu, uzyskali do niej dostęp. Jeżeli przedsiębiorca nie dostarczył treści cyfrowej lub usługi cyfrowej, konsument ma prawo wezwać go do ich dostarczenia. Jeżeli przedsiębiorca ich nie dostarczy niezwłocznie lub w dodatkowym, wyraźnie uzgodnionym przez strony terminie, konsument może odstąpić od umowy, jeżeli:

• z oświadczenia przedsiębiorcy lub okoliczności wyraźnie wynika, że nie dostarczy treści cyfrowej lub usługi cyfrowej lub
• konsument i przedsiębiorca uzgodnili lub z okoliczności zawarcia umowy wyraźnie wynika, że określony termin dostarczenia treści cyfrowej lub usługi cyfrowej miał istotne znaczenie dla konsumenta, a przedsiębiorca nie dostarczył ich w tym terminie.

Omówione zasady nie mają zastosowania, jeżeli umowa przewiduje dostarczenie treści cyfrowej za pośrednictwem materialnego nośnika.

Ocena zgodności z umową

Przy ocenie zgodności z umową należy wziąć pod uwagę m.in. do jakiego celu są zazwyczaj wykorzystywane treści cyfrowe lub usługi cyfrowe tego samego rodzaju. Powinny one również charakteryzować się cechami i funkcjami działania, którymi zazwyczaj charakteryzują się treści cyfrowe lub usługi cyfrowe tego samego rodzaju, z uwzględnieniem obowiązujących przepisów prawa, norm technicznych lub dobrych praktyk.

Przedsiębiorca ma obowiązek informować konsumenta o aktualizacjach, w tym dotyczących zabezpieczeń, niezbędnych do zachowania zgodności treści cyfrowej lub usługi cyfrowej z umową. Ma obowiązek dostarczać je konsumentowi przez czas dostarczania treści cyfrowej lub usługi cyfrowej określony w umowie (jeśli dostarczanie ma charakter ciągły) lub przez czas zasadnie oczekiwany przez konsumenta, uwzględniając rodzaj treści cyfrowej lub usługi cyfrowej i cel, w jakim są wykorzystywane, oraz okoliczności i charakter umowy, jeżeli umowa przewiduje dostarczanie treści cyfrowej lub usługi cyfrowej jednorazowo lub częściami. Oczywiście, jeżeli konsument nie zainstaluje w odpowiednim czasie aktualizacji dostarczonych przez przedsiębiorcę, wówczas przedsiębiorca nie ponosi odpowiedzialności za brak zgodności treści cyfrowej lub usługi cyfrowej z umową wynikający wyłącznie z braku aktualizacji, o ile:

• poinformował konsumenta o aktualizacji i konsekwencjach jej niezainstalowania,
• niezainstalowanie lub niewłaściwa instalacja aktualizacji nie wynikały z błędów w instrukcji instalacji dostarczonej przez przedsiębiorcę.

Przedsiębiorca nie ponosi odpowiedzialności, jeżeli konsument, najpóźniej w chwili zawarcia umowy, został wyraźnie poinformowany, że konkretna cecha treści cyfrowej lub usługi cyfrowej odbiega od wymogów zgodności z umową oraz wyraźnie i odrębnie zaakceptował brak konkretnej cechy treści cyfrowej lub usługi cyfrowej. Oznacza to, że aby uwolnić się od odpowiedzialności przewidzianej w tym przepisie, przed zawarciem umowy przedsiębiorca powinien wyraźnie i jasno poinformować konsumenta o braku konkretnej cechy treści cyfrowej lub usługi cyfrowej, a konsument powinien wyraźnie i odrębnie zaakceptować brak tej cechy, co oznacza, że obie te przesłanki muszą wystąpić łącznie. W przypadku gdy umowa przewiduje dostarczanie treści cyfrowej lub usługi cyfrowej w sposób ciągły, treść cyfrowa lub usługa cyfrowa muszą pozostawać zgodne z umową przez cały czas ich dostarczania oznaczony w umowie. Treść cyfrowa lub usługa cyfrowa musi być dostarczona w najnowszej wersji dostępnej w chwili zawarcia umowy, chyba że strony postanowiły inaczej.

Odpowiedzialność przedsiębiorcy

Przedsiębiorca ponosi odpowiedzialność za brak zgodności z umową treści cyfrowej lub usługi cyfrowej dostarczanych jednorazowo lub w częściach, który istniał w chwili ich dostarczenia i ujawnił się w ciągu dwóch lat od tej chwili. Wprowadzono domniemanie, zgodnie z którym uważa się, iż brak zgodności treści cyfrowej lub usługi cyfrowej z umową, który ujawnił się przed upływem roku od chwili dostarczenia treści cyfrowej lub usługi cyfrowej, istniał w chwili ich dostarczenia. W przypadku treści lub usług cyfrowych dostarczanych w sposób ciągły przedsiębiorca ponosi odpowiedzialność za brak zgodności, który wystąpił lub ujawnił się w czasie, w którym zgodnie z umową treści lub usługa miały być dostarczane. Domniemywa się, że brak zgodności treści cyfrowej lub usługi cyfrowej z umową wystąpił w tym czasie, jeżeli w tym czasie się ujawnił. Powyższe domniemania nie mają zastosowania, np. jeżeli środowisko cyfrowe konsumenta nie jest kompatybilne z wymaganiami technicznymi, o których przedsiębiorca poinformował go w sposób jasny i zrozumiały przed zawarciem umowy.

Czego może żądać konsument?

Jeżeli treść cyfrowa lub usługa cyfrowa są niezgodne z umową, konsument może żądać doprowadzenia ich do zgodności z umową. Przedsiębiorca może odmówić, jeżeli doprowadzenie do zgodności treści cyfrowej lub usługi cyfrowej z umową jest niemożliwe albo wymagałoby poniesienia przez niego nadmiernych kosztów. Przy ocenie nadmierności kosztów dla przedsiębiorcy uwzględnia się wszelkie okoliczności sprawy, w szczególności znaczenie braku zgodności treści cyfrowej lub usługi cyfrowej z umową oraz wartość treści cyfrowej lub usługi cyfrowej zgodnych z umową. Jeśli chodzi o termin na doprowadzenie treści lub usługi cyfrowej do zgodności z umową, przedsiębiorca powinien zrealizować to w rozsądnym czasie od momentu, w którym został poinformowany przez konsumenta o braku zgodności z umową, i bez nadmiernych niedogodności dla konsumenta, uwzględniając ich charakter oraz cel, w jakim są wykorzystywane. Koszty doprowadzenia treści cyfrowej lub usługi cyfrowej do zgodności z umową ponosi przedsiębiorca.

Jeżeli treść cyfrowa lub usługa cyfrowa są niezgodne z umową, konsument może złożyć oświadczenie o obniżeniu ceny albo odstąpieniu od umowy. Przy czym jest to możliwe, jeśli:

• doprowadzenie do zgodności treści cyfrowej lub usługi cyfrowej z umową jest niemożliwe albo wymaga nadmiernych kosztów,
• przedsiębiorca nie doprowadził treści cyfrowej lub usługi cyfrowej do zgodności z umową,
• brak zgodności treści cyfrowej lub usługi cyfrowej z umową występuje nadal, mimo że przedsiębiorca próbował doprowadzić treść cyfrową lub usługę cyfrową do zgodności z umową,
• brak zgodności treści cyfrowej lub usługi cyfrowej z umową jest na tyle istotny, że uzasadnia obniżenie ceny albo odstąpienie od umowy bez uprzedniego skorzystania z innego środka ochrony,
• z oświadczenia przedsiębiorcy lub okoliczności wyraźnie wynika, że nie doprowadzi on treści cyfrowej lub usługi cyfrowej do zgodności z umową w rozsądnym czasie lub bez nadmiernych niedogodności dla konsumenta.

Obniżona cena musi pozostawać w takiej proporcji do ceny wynikającej z umowy, w jakiej wartość treści cyfrowej lub usługi cyfrowej niezgodnych z umową pozostaje do wartości treści cyfrowej lub usługi cyfrowej zgodnych z umową. Jeżeli umowa stanowi, że treść cyfrowa lub usługa cyfrowa są dostarczane w częściach lub w sposób ciągły, przy obniżeniu ceny należy uwzględnić czas, w którym treść cyfrowa lub usługa cyfrowa pozostawały niezgodne z umową. Domniemywa się, że brak zgodności treści cyfrowej lub usługi cyfrowej z umową jest istotny.

Uprawnienia przedsiębiorcy

Przedsiębiorca może żądać zwrotu nośnika materialnego, na którym dostarczył treść cyfrową, w terminie 14 dni od dnia otrzymania oświadczenia konsumenta o odstąpieniu od umowy. Konsument powinien zwrócić nośnik niezwłocznie i na koszt przedsiębiorcy. Przedsiębiorca nie może żądać zapłaty za czas, w którym treść cyfrowa lub usługa cyfrowa były niezgodne z umową, nawet jeżeli przed odstąpieniem od umowy konsument z nich faktycznie korzystał. Przy czym jest zobowiązany do zwrotu ceny jedynie w części odpowiadającej treści lub usłudze cyfrowej niezgodnej z umową oraz treści cyfrowej lub usłudze cyfrowej, których obowiązek dostarczenia zakończył się wskutek odstąpienia od umowy. Zwrot konsumentowi ceny należnej wskutek skorzystania z prawa odstąpienia od umowy lub obniżenia ceny powinien nastąpić niezwłocznie, nie później niż w terminie 14 dni od dnia otrzymania oświadczenia konsumenta.

Ciężar dowodu dostarczenia treści cyfrowej lub usługi cyfrowej spoczywa na przedsiębiorcy.