Czynności sprawdzające to dominująca forma weryfikacji działań podatników. Są mniej sformalizowane niż kontrole podatkowe. Inny jest jednak zakres obu procedur.
Dozwolone działania
Kontrole podatkowe prowadzone są wtedy, gdy wcześniejsza analiza wykazała duże prawdopodobieństwo wystąpienia nieprawidłowości generujących znaczne straty dla budżetu państwa, np. w przypadku istnienia karuzeli podatkowej. Ocena takiego ryzyka przygotowywana jest przy użyciu baz danych i zaawansowanych narzędzi analitycznych, takich jak system monitorowania transportu paliw SENT, STIR czy JPK_V7M/JPK_V7K.
Czynności sprawdzające są mniej sformalizowane niż kontrola podatkowa. Nie wymagają doręczenia zawiadomienia o zamiarze ich wszczęcia ani przedstawienia upoważnienia do ich przeprowadzenia. Nie dotyczą ich ograniczenia czasowe. Urzędy skarbowe mogą jednak prowadzić czynności sprawdzające wyłącznie w przypadkach wskazanych w art. 272 Ordynacji podatkowej. Nie wolno im wykraczać poza ustawowo określony zakres. Czynności sprawdzające wykorzystuje się przede wszystkim do weryfikacji poprawności formalnej i rachunkowej składanych rozliczeń podatkowych. Urzędnicy mogą wezwać podatnika m.in. do udzielenia wyjaśnień w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości, przedłożenia dokumentów potwierdzających prawo do ulg podatkowych czy dostarczenia dokumentów (także w formie JPK) niezbędnych do zbadania zasadności zwrotu VAT (patrz ramka: Urząd skarbowy...). Czynności sprawdzające mogą być ponadto wykorzystane do zbadania terminowości przekazywania rozliczeń podatkowych, wyjaśnienia wątpliwości dotyczących wpłat podatków czy weryfikacji danych i dokumentów przedstawionych przy rejestracji podatkowej (patrz ramka: Zakres czynności sprawdzających).
Zakres czynności sprawdzających:
| -
|
sprawdzenie terminowości składania deklaracji,
|
| -
|
sprawdzenie terminowości wpłacania podatków, w tym również pobieranych przez płatników,
|
| -
|
stwierdzenie formalnej poprawności deklaracji,
|
| -
|
ustalenie stanu faktycznego w zakresie niezbędnym do stwierdzenia zgodności z przedstawionymi dokumentami,
|
| -
|
weryfikacja poniesionych przez podatnika wydatków i uzyskanych przychodów (dochodów) opodatkowanych lub przychodów (dochodów) nieopodatkowanych - w zakresie niezbędnym do ujawnienia podstawy opodatkowania z tytułu przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych,
|
| -
|
weryfikacja danych i dokumentów przedstawionych przez podatników dokonujących rejestracji podatkowej,
|
| -
|
weryfikacja danych i dokumentów przedstawionych przez podmioty dokonujące zgłoszenia rejestracyjnego zgodnie z art. 16 ustawy o podatku akcyzowym (Dz. U. z 2022 r. poz. 143 ze zm.) oraz zgłoszenia rejestracyjnego uproszczonego zgodnie z art. 16b ustawy o podatku akcyzowym,
|
| -
|
sprawdzenie spełnienia warunków uprawniających do opodatkowania ryczałtem od dochodów spółek oraz rzetelności i terminowości składania oświadczenia podatnikowi przez jej udziałowca albo akcjonariusza, o których mowa w rozdziale 6b ustawy o pdop.
|
|
Korekta rozliczenia
Uchybienia ujawnione w wyniku czynności sprawdzających w deklaracji lub załącznikach do niej mogą być poprawione bez konieczności wszczęcia kontroli lub postępowania podatkowego.
Błędnie sporządzone rozliczenie może skorygować urząd skarbowy lub podatnik. Urząd skarbowy ma prawo dokonać samodzielnej korekty w ograniczonym zakresie. Wolno mu wyeliminować błędy rachunkowe, inne oczywiste omyłki oraz nieprawidłowości wynikające ze sporządzenia deklaracji niezgodnie z wymogami formalnymi, jeżeli w wyniku naniesionych poprawek lub uzupełnień zmiana wysokości zobowiązania podatkowego, nadpłaty, zwrotu podatku, kwoty nadwyżki podatku do przeniesienia czy straty nie przekracza 5.000 zł. Podatnikowi przysługuje prawo złożenia sprzeciwu na urzędową korektę deklaracji. Wniesienie go anuluje korektę. Zasady dokonania urzędowej korekty stosuje się do rozliczeń złożonych w formie papierowej oraz przekazanych za pomocą środków komunikacji elektronicznej. W przypadku gdy urząd skarbowy nie może usunąć stwierdzonych nieprawidłowości ze względu na ich charakter lub zakres, zwraca się do podatnika o złożenie niezbędnych wyjaśnień i skorygowanie deklaracji.
Konsekwencją sporządzenia korekty rozliczenia w wyniku czynności sprawdzających może być obowiązek zapłaty zaległości podatkowej. Odsetki za zwłokę od niej trzeba naliczyć według stawki podstawowej albo podwyższonej. Podwyższoną stawkę odsetek stosuje się w przypadku zaległości w akcyzie i VAT, jeżeli kwota zaniżenia zobowiązania podatkowego, zawyżenia kwoty nadpłaty lub zwrotu podatku przekracza 25% kwoty należnej i jest wyższa niż pięciokrotna wysokość minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującego w dniu następującym po dniu upływu terminu płatności zobowiązania lub terminu zwrotu. W 2022 r. pięciokrotność minimalnej pensji wynosi 15.050 zł.
Ryzyko kar
Urzędy skarbowe mogą w trakcie czynności sprawdzających stosować karę porządkową.
Kara porządkowa w 2022 r. może wynieść do 3.000 zł.
Taką sankcję wolno nałożyć wyłącznie za czyny określone w art. 262 Ordynacji podatkowej, np. za bezzasadną odmowę złożenia wyjaśnień. Urząd skarbowy, wymierzając karę porządkową, powinien wyjaśnić istnienie przesłanek uprawniających jej zastosowanie (niedozwolone i nieusprawiedliwione zachowanie danej osoby), a także ustalić stopień zawinienia karanego i ewentualne skutki uchylania się przez niego od nałożonego obowiązku. Należy wziąć pod uwagę ponadto sytuację majątkową karanego.
Kara porządkowa nakładana jest w formie postanowienia. Ukarany może wnieść zażalenie na postanowienie lub wniosek o uchylenie kary porządkowej. Zażalenie wnosi się w przypadku kwestionowania zasadności wymierzenia sankcji, np. gdy wezwany do stawienia się w urzędzie skarbowym nie został uprzedzony o prawnych skutkach nieprzybycia. Wniosek o uchylenie kary porządkowej może natomiast złożyć osoba, która miała uzasadnione powody, aby nie stawić się na wezwanie lub nie wykonać innej czynności, np. uległa wypadkowi komunikacyjnemu. Zażalenie rozpatruje organ wyższego stopnia. Wniosek o uchylenie kary porządkowej rozstrzyga organ podatkowy, który ją nałożył. Na postanowienie o odmowie jej uchylenia przysługuje zażalenie. Po wyczerpaniu trybu zażaleniowego - zarówno w przypadku postanowienia o nałożeniu kary porządkowej, jak i postanowienia o odmowie jej uchylenia - można wnieść skargę do sądu administracyjnego.
Urząd skarbowy może w ramach czynności sprawdzających:
| -
|
zażądać wyjaśnień w sprawie przyczyn niezłożenia deklaracji,
|
| -
|
wezwać do złożenia deklaracji,
|
| -
|
skorygować deklarację, jeżeli w wyniku naniesionych poprawek lub dokonanych uzupełnień zmiana wysokości zobowiązania podatkowego, nadpłaty, zwrotu podatku, kwoty nadwyżki podatku do przeniesienia lub straty nie przekracza 5.000 zł,
|
| -
|
zwrócić się do podatnika o skorygowanie deklaracji,
|
| -
|
wezwać podatnika do udzielenia niezbędnych wyjaśnień lub uzupełnienia deklaracji,
|
| -
|
zażądać okazania dokumentów lub złożenia ich kopii potwierdzających zasadność ulg podatkowych wykazanych w deklaracji,
|
| -
|
przedłużyć termin zwrotu VAT do czasu zakończenia czynności sprawdzających,
|
| -
|
przeprowadzić kontrolę krzyżową u kontrahentów podatnika wykonujących działalność gospodarczą,
|
| -
|
dokonać (za zgodą podatnika i w ustalonym w porozumieniu z nim terminem) oględzin lokalu mieszkalnego lub części tego lokalu, jeżeli jest to niezbędne do zweryfikowania zgodności stanu faktycznego z danymi wynikającymi ze złożonej przez podatnika deklaracji oraz z innych dokumentów potwierdzających poniesienie wydatków na cele mieszkaniowe.
|
|
